18 apr 2019

Pesten op de werkvloer: voer een duidelijk psa-beleid

Elk jaar wordt er op 19 april een landelijke dag tegen het pesten georganiseerd. Het is dus een mooie periode om nader stil te staan bij dit (helaas) veel voorkomende fenomeen. Het eerste artikel in deze reeks over psychosociale arbeidsbelasting gaat dus over pesten op de werkvloer. Het is een onderwerp is dat lang niet bij alle werkgevers de aandacht krijgt die het verdient.

Werkgever moet psa-beleid voeren

Volgens de Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) is de werkgever verplicht om een zo goed mogelijk arbeidsomstandighedenbeleid te voeren (artikel 3 Arbowet). Hierbij moet rekening worden gehouden met de stand van de wetenschap en de professionele dienstverlening. Concreet betekent dit dat, in navolging van artikel 7:658 BW, dit de werkgever een zorgplicht oplegt waar het gaat om het bieden van een veilige werkomgeving. En dat de werkgever het werk zodanig moet organiseren dat er geen nadelige invloed mag uitgaan op de veiligheid en de gezondheid van de werknemer.

Het beleid in het kader van psychosociale arbeidsomstandigheden (psa) is onderdeel van het algemene arbobeleid (art. 3 lid 2 Arbowet). Artikel 1 lid 3 sub e van de Arbowet definieert psa als volgt:

“factoren direct of indirect onderscheid met inbegrip van seksuele intimidatie, agressie en geweld, pesten en werkdruk, in de arbeidssituatie die stress teweeg brengen.” Stress wordt omschreven als: een toestand die als negatief ervaren lichamelijke, psychische of sociale gevolgen heeft (artikel 1 lid 3 sub f Arbowet).

Omvang van pesten op de werkvloer

In 2016 is een aantal onderzoeken gedaan naar problemen op het werk. Uit onderzoek van TNO naar pesten op de werkvloer in Nederland kwam naar voren dat pesten op de werkvloer een groot en duur probleem is. Naar schatting wordt 1 op de 8 mensen gepest. In september 2016 heeft de toenmalige minister van SZW, Asscher, een grote integrale aanpak van pesten op het werk aangekondigd. Vanaf 2017 is een speciaal team werkzaam om bedrijven te ondersteunen bij de aanpak van pesten op de werkvloer (en ander ongewenst gedrag). Dit speciale team gaat leidinggevenden trainen, voorlichting geven en goede voorbeelden verspreiden.

Wat verstaan we onder pesten?

Bij pesten gaat het om vernederend, vijandig of intimiderend gedrag naar dezelfde persoon of groep dat zich herhaalt. Veelal is er bij de gepeste werknemer sprake van een kwetsbare situatie waardoor hij zich niet kan verdedigen tegen het gedrag. Bij pesten in de werksituatie valt te denken aan zaken als:

intimidatie;
grapjes ten koste van een ander;
vervelende opmerkingen;
sociaal isoleren;
bespotten of bedreigen;
lichamelijk geweld;
schelden;
zinloze taken opdragen;
in het openbaar terechtwijzen;
expres een verkeerde beoordeling geven.

Aangezien de arbeid niet meer noodzakelijkerwijs fysiek op de werkplek wordt verricht en gebruik wordt gemaakt van een intranet binnen en buiten het bedrijfsgebouw, kan het pesten ‘op de werkvloer’ zich gemakkelijk verplaatsen naar de privé omstandigheden.

Er zijn naast het traditionele pesten veel meer mogelijkheden voor werknemers om elkaar onderling te pesten, bijvoorbeeld cyberpesten. Denk bij dit laatste aan zaken als het versturen van hatelijke berichten, of het onder andermans naam versturen van kwaadaardige e-mails, het op internet zetten van informatie die in vertrouwen is gedeeld, het plaatsen van ongepaste foto’s van de gepeste op het internet of het continu volgen van de gepeste met ongeremde e-mail (cyberstalking).

Oorzaken en gevolgen van pesten op het werk

Het slachtoffer kan zich vaak niet goed verweren en vaak hebben de pesters meer macht dan het slachtoffer. Het pestgedrag herhaalt zich en houdt langere tijd aan. Dit zorgt ervoor dat iemand het werk niet meer goed kan uitvoeren en geen plezier of bevrediging meer uit het werk haalt. Dit kan ertoe leiden dat iemand langdurig uitvalt voor het werk vanwege ziekte. Een kwalijke en kostbare aangelegenheid.

Hoge werkdruk kan daarnaast ook pesterijen aanmoedigen. Het kan aanleiding geven tot pesterijen wanneer deze wordt gecombineerd met weinig regelruimte. Bij dat laatste zijn drie aspecten van belang:

controle over het werk;
inspraak;
vaardigheidsbenutting.

Ook een vijandig teamklimaat kan als gevolg van een escalatie van een conflict leiden tot pestgedrag. Denk aan de zorg waar regelmatig wordt gewerkt met zelforganiserende dan wel zelfregulerende teams. Het ervaren van een gevoel van sociale veiligheid is cruciaal voor het goed functioneren van een dergelijk team. Ook als iemand herhaaldelijk wordt blootgesteld aan werkstress kan dit tot pestgedrag leiden. De betrokkene zelf kan als afweerreactie overgaan tot pestgedrag of wordt het slachtoffer van pestgedrag omdat hij of zij minder weerbaar is.

Preventie van pesten op de werkvloer

Op welke manier kan pesten op de werkvloer de kop worden ingedrukt? Dat kan gelukkig op heel veel manieren. Hieronder een opsomming van enkele maatregelen die een werkgever kan nemen:

Een beleid tegen pesten ontwikkelen en bekend maken (pestprotocol);
Het actief uitdragen binnen de onderneming dat pesten niet wordt getolereerd;
Risico-inventarisatie doen op pesten;
Het zorgen voor een goede klachtenregeling;
Het aanstellen van een terzake kundige en onafhankelijke klachtencommissie met bij voorkeur een jurist als voorzitter;
Het aanstellen van een gecertificeerde vertrouwenspersoon (zie website van de landelijke vereniging van vertrouwenspersonen, www.lvvv.nl).

Nazorg is hard nodig

Is er sprake geweest van pesten dan is het van belang maatregelen te nemen om de schade te beperken. Denk hierbij aan een adequate klachtafhandeling door terzake kundigen. Een klacht is een leermoment. Het is van belang binnen de organisatie duidelijk te maken welke gedragingen niet worden getolereerd waarbij door leidinggevende een voorbeeldrol moet worden vervuld in het wel correct handelen. Uiteraard moet een passende sanctie worden genomen tegen pester(s). Van belang is het ook om (therapeutische) begeleiding te bieden aan de gepeste werknemer.

Monique: “Het onderwerp psychosociale arbeidsbelasting ligt me na aan het hart. Vanuit mijn praktijk als jurist en voorzitter van klachtencommissies heb ik het van dichtbij meegemaakt, en weet ik dat er nog veel meer over te vertellen is. In de komende bijdragen zal ik hier nader op ingaan.”

Interessante links:

In onze opleidingen maken wij gebruik van de boeken van Monique van de Graaf

In de opleiding tot Arbeidsdeskundige, Casemanager en Re-integratiespecialist maken wij in de lessen gebruik van de volgende boeken van Monique van de Graaf: ‘Arbeidsrecht voor de professional’ en ‘Sociale zekerheid voor de professional’.

Heb je vragen over een van onze opleidingen? Neem gerust contact op met Hans Lankhaar (oprichter Scolea) voor een persoonlijk gesprek.

Donderdag 18 april 2019
Auteur: Monique van de Graaf, HR business partner met als specialisatie arbeidsrecht en sociale zekerheid. Daarnaast is ze voorzitter van verschillende externe klachtencommissies en gecertificeerd vertrouwenspersoon.

Monique is auteur van de boeken “Arbeidsrecht voor de professional” en “Sociale zekerheid voor de professional” die jaarlijks worden geactualiseerd. Wil je één van haar boeken los bestellen of je aanmelden voor haar nieuwsbrief? Mail haar dan via monique@vandegraafjuridischadvies.nl.