31 okt 2022

Een gesprek over schulden voeren gaat niet over één nacht ijs

Theo van der Helm is arbeidsdeskundige en in zijn vrije tijd is hij ook vrijwillig werkzaam als budgetcoach (schuldhulpverlening) voor de Gemeente. ‘De schuldenproblematiek neemt toe, maar het is een onderwerp van alle tijden. Ik schrok er jaren geleden al van hoeveel mensen er naar de Voedselbank gingen.’

Hoe kijken we naar schulden?

‘Schulden zijn een verborgen onderwerp. De verborgenheid van schuldenproblematiek maakt het meteen ook heel lastig om er iets mee te kunnen. Het is moeilijk om open en eerlijk te zijn over je financiën.

Als het goed gaat en je hebt geld voldoende, is het natuurlijk niet zo moeilijk om het erover te hebben, maar als je te weinig hebt of je hebt problemen, wordt het lastig. Laat staan dat je het er met een werkgever over gaat hebben.

De oorzaak hiervan zit deels in onze cultuur. We zijn er heel erg op gericht dat we onze eigen boontjes kunnen doppen. We zijn dus aangeleerd zelfredzaam. En daar zijn we ook goed in, totdat het ons niet meer lukt. Dan zijn we er niet erg goed in om hulp te vragen.

Het is moeilijk om open en eerlijk te zijn over je financiën

Wat wordt er vaak onderschat als het gaat om de schuldenproblematiek?

‘De impact van het hebben van schulden wordt heel erg onderschat. Het doet gewoon heel veel met mensen. Het is een dagelijkse storende factor in het functioneren van iemand.

Het gaat bij schulden om een langdurig proces. Mensen gaan niet voor niks voor drie jaar in de schuldsanering, het kost tijd en is niet ineens opgelost. Dat is ook belangrijk om je bewust van te zijn als je het gesprek met een medewerker aangaat. Er is geen quick fix.

Er zijn veel verschillende redenen waarom iemand in de schulden komt. De achtergrond waarom mensen daarin geraken is zo divers dat ik werkelijk nog nooit precies dezelfde oorzaak heb gezien. Het kunnen internet aankopen zijn van jarenlang, echtscheidingen, baanverlies, ruzie met de kinderen, van alles kom ik tegen. En de oplossing is nooit standaard.

Er is geen quick fix

Hoe herken je een medewerker met schulden? Wat zijn de signalen?

‘De signalen dat iemand in financiële problemen zou kunnen zitten zijn er natuurlijk. Maar dan? Dat is dus echt afhankelijk van de werkgever die je hebt. Als een werkgever de signalen al oppikt, is het maar de vraag of ze er iets mee kunnen / willen doen.

Signalen dat een medewerker in financiële nood kan zitten:

Vragen om een voorschot op het loon;
Vraag of er meer uren gemaakt kunnen worden;
Verzuimt vaker met vage klachten;
Er zijn privé vaker zaken die aandacht vragen.

Durf je als werkgever en -nemer het gesprek aan te gaan?

‘Lang niet alle leidinggevenden kunnen een gesprek aangaan over mogelijke financiële problemen. Je gaat dan als leidinggevende in de privésfeer zitten wroeten en dat is spannend. Of het nu over mogelijke schulden gaat of gezond leven, het is ingewikkeld om je te bemoeien met het privéleven van de werknemer. Dus werkgevers blijven op gepaste afstand.

Vanuit de werknemer:
Door de schaamte en focus op zelfredzaamheid is het lastig om je hulpvraag te stellen.

Vanuit de werkgever:
We bemoeien ons zo min mogelijk met jouw privéleven, want dat is van jou.

Deze twee factoren zorgen er samen voor dat het onderwerp schulden zo lastig is om op tafel te krijgen. Dat is heel belangrijk bij de schuldenproblematiek, als het eenmaal op tafel ligt, kan je er mee verder. De kunst is om iets te doen met de signalen, het op tafel te krijgen en dan moet je openingen zoeken.’

Het opbouwen van vertrouwen

Je hebt een goede relatie nodig, een goede verbinding, voordat iemand je vertelt wat er aan de hand is. Als je dat als werkgever niet hebt, kun je benoemen dat een medewerker je niet alles hoeft te vertellen, maar dat je graag wil helpen.

Dan kun je als werkgever of leidinggevende misschien professionele hulp (coaching) voor deze medewerker organiseren. Coaching is een veilige manier om te starten met het aanbieden van hulp en kan over een heleboel andere dingen gaan, waarna de medewerker later in het traject kan aangeven wat er nodig is.’

Wat je dus als werkgever kunt doen:

alert zijn op signalen dat er mogelijk financiële problemen zijn;
het gesprek aangaan en vragen stellen om te checken of er iets speelt;
mogelijke hulplijnen benoemen die kunnen worden ingezet;
coaching aanbieden in algemene zin.

Wat kan een arbeidsdeskundige doen om medewerkers met schulden of financiële problemen te ondersteunen?

Als arbeidsdeskundige stel je in het gesprek met een medewerker automatisch de vraag wat arbeidsongeschiktheid voor iemand privé betekent. Hoe gaat het met je loopbaan? Hoe loopt het thuis? En met mijn achtergrond als budgetcoach vraag ik dus ook altijd: hoe loopt het financieel? En dat kunnen alle arbeidsdeskundigen natuurlijk doen.

En er zijn ook concrete aanleidingen om het over financiën te gaan hebben. In het eerste jaar van verzuim is er sprake van 100 loondoorbetaling, maar in het tweede jaar ga je naar 70%. Bij Ziektewet en WIA gaat het inkomen ook omlaag. Het misstaat dus ook helemaal niet om de vraag over financiën te stellen. Want wat doet dat met je huishouden?

Het enige dat ik kan doen is het onderwerp op tafel krijgen en wijzen op hulplijnen

Ik kan het echter niet rapporteren en ook niet communiceren naar de werkgever. Het enige dat ik kan doen – en dat alle arbeidsdeskundigen kunnen doen – is het onderwerp op tafel krijgen en wijzen op hulplijnen. Maar uiteindelijk moet de werknemer natuurlijk zelf die stap nemen.

Ik vraag dan aan de medewerker:

Heb je hierover gesproken met jouw leidinggevende en/of werkgever?
Ben je lid van een vakbond of een andere belangenorganisatie?
Heb je hulp gezocht bij de Gemeente?
Heb je wel eens gedacht aan een (budget)coach?

Wat kan een re-integratiespecialist (re-integratiecoach) doen om medewerkers met schulden of financiële problemen te ondersteunen?

‘Als re-integratiespecialist heb je een grotere kans op een succesvol traject in het vinden van passend werk wanneer je een medewerker opties kunt bieden die stress verminderen. Ik vind het zeker passend als een re-integratiespecialist zich af zou vragen of er financiële problemen kunnen zijn.

Vervolgens is het dan ook logisch om de vraag over de financiële situatie van een medewerker op tafel te leggen. Daarna is het goed om te verwijzen naar andere hulplijnen. Je gaat er als re-integratiecoach dus niet inhoudelijk mee aan de slag, want dat is geen onderdeel van je werk.’

Wat kan een casemanager doen om medewerkers met schulden of financiële problemen te ondersteunen?

‘Wat het bij het werken als casemanager anders maakt, is dat het in de korte telefoongesprekken die ze voeren meer gaat over het proces en er meer afstand is. Hierdoor is het minder gepast om te vragen naar financiële problematiek. In zo’n telefoongesprek is daar ook vaak niet genoeg tijd en ruimte voor.

Je moet eerst vertrouwen opbouwen voordat je over dit onderwerp kunt beginnen. Arbeidsdeskundigen en re-integratiespecialisten zitten een uur met iemand aan tafel en dan heb je wat meer tijd en ruimte om verbinding te maken.

Lastig wat er over de schuldenproblematiek gezegd en geschreven wordt

‘Wat ik lastig vind, is dat het hele instrumentarium en alle hulplijnen bekend zijn, dat we weten dat het moeilijk is te achterhalen en dat je het gesprek moet aangaan. En toch zien we ook dat het heel lastig is om het in de praktijk te brengen.

Vertrouwen, aandacht, verbinding maken zijn essentieel

Iedereen kan adviezen schrijven over schuldenproblematiek en iedereen heeft het er ook over, maar het gebeurt uiteindelijk aan de keukentafel.

Hoe kom je daar?
Wie wordt toegelaten?
Wie wordt er vertrouwd?

Vertrouwen, aandacht, verbinding maken zijn essentieel. Wat het ook lastig maakt, is dat verzuim professionals vaak voorbijgangers zijn, die tijdelijk in beeld zijn vanwege de arbeidsongeschiktheid. En wie kijkt er dan naar de grotere problematiek?

Het goede nieuws is dat Gemeenten wel steeds vaker hun best doen om iets aan de schuldenproblematiek te doen. Gemeenten begrijpen dat het de maatschappij geld kost. Dat is fijn, want dat betekent dat schulden worden weggehaald bij inwoners uit de Gemeente. Dat betekent dat er budgetcoaches zijn en dat er schuldhulpverleningstrajecten zijn.

Wil je graag de volgende stap maken in je loopbaan en arbeidsdeskundige worden?

Met de opleiding tot Arbeidsdeskundige word jij specialist op het terrein van belasting en belastbaarheid. Heb je vragen over de opleiding? Neem gerust contact op met Jannet Mulder voor een persoonlijk gesprek.